روکولا یا شابانک: گیاهی با طعم تند و تیز

روکولا یا به فارسی شابانک نوعی سبزی مدیترانه‌ای با طعمی تند و تیز است. روکولا با نام‌های دیگری مانند شاهی ایتالیایی هم شناخته می‌شود. روکولا از خانواده کلم‌ها و مشخصاتش باعث شده با کلم بروکسل، کلم کالی، گل‌کلم و کلم بروکلی در یک رده گروه دسته بندی شود. این گیاه با برگ‌های کوچک سبز و سفید، ارتفاع آن از ۲۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متر متغیر است. گیاهی یکساله و علفی و سرمادوست و بلندروز است که همانند گندم دارای انواع پاییزه و بهاره است. برگ‌های شابانک دارای پهنکی بخش‌شده به چند بریدگی عمیق و نامنظم است و گل‌های درشت به رنگ سفید مایل به زرد یا مایل به صورتی با شبکه‌ای از خط‌های ریز به رنگ بنفش دارد. البته شایان به ذکر می‌باشد این گیاه به شکل خودرو هم در طبیعت وجود دارد.

رده‌بندی علمی

فرمانرو: گیاهان

راسته: کلم‌سانان

تیره: شب‌بویان

سرده: منداب‌ها

گونه: E. sativa

نام دوبخشی: Eruca sativa

گیاه شناسی روکولا:

روکولا یا آروگولا گیاهی علفی و یک‌ساله دارای ارتفاعی بین 20 تا 100 سانتی‌متر است. ریشه‌های این گیاه راست و باریک، دوکی شکل با تعدادی ریشه ثانویه، ساقه آن منشعب و برگ‌ها مرکب هستند. برگ‌های پایینی ساقه ‌پایک‌دار ولی برگ‌های فوقانی کم و بیش بی‌دمبرگ هستند و همه با پهنک لوبدار شانه‌ای با یک لوب انتهایی به شکل مستطیلی کشیده یا تخم مرغی، دندانه‌دار، به ندرت کرکدار و کمی گوشتی با بوی تند خوب و مشخصی دارد. گل‌ها دوجنسی، به تعداد کم و به صورت انتهایی کوچک قرار دارد. پهنک برگ ساده با بریدگی نسبتا عمیق بین 4 تا 10 لوب دارد. رنگ گل‌ها زرد کمرنگ یا مایل به سفید با رگه‌های بنفش تیره هستند. گلبرگ‌ها به صورت صلیبی که کاسبرگ‌ها پس از بازشدن گل پایدار هستند. پرچم‌ها زردرنگ هستند. گل‌های روکولا با اینکه دوجنسی هستند ولی خودنابارورند و باید توسط حشرات دگرگرده‌افشانی شوند (روکولا گیاهی روز بلند است و در روزهای بلند به گل می‌رود. ارقام دیرگل‌ده برای کشت و پرورش مناسب‌تر می‌باشد. میوه در آن‌ها از نوع خورجین (باریک و کشیده) به طول 12 تا 25 میلی‌متر و عرض 3 تا 4 میلی‌متر، استوانه‌ای، در ساقه‌های کوتاه قائم و دارای منقاری صاف هستند. میوه حاوی چندین دانه خوراکی بیضی شکل یا گرد و فشرده در یک ردیف یا در دو ردیف چیده شده‌اند و می‌توانند، رنگ قهوه‌ای روشن یا زرد قهوه‌ای یا مایل به قرمز داشته باشند. بذرها 5/1 تا 2 میلی‌متر هستند. زمان گلدهی این گیاه از نیمه اردیبهشت تا خرداد است و از خرداد تا تیر قابل برداشت میباشد.

تکثیر:

روکولا را می‌توان طریق بذر و به روش مستقیم کشت شود. در روش نشایی، بذر گیاه روکولا را ابتدا در خزانه به نشا تبدیل می‌کنیم و بعد به محل اصلی کشت انتقال میدهیم. این روش کشت بذرها سبز شده و تلفات کمتر می‌شود. بذر روکولا را می‌توان یک تا دو هفته قبل از وقوع آخرین سرمای زمستانه کشت کنیم. کاشت بذرها را می‌توان چهار تا شش هفته قبل از آخرین سرما در خزانه یا گلخانه نیز شروع کرد. روکولا در دماهای خنک بهترین رشد را دارد اما در اثر سرما می‌تواند صدمه هم ببیند.

روش خزانه:

روکولا به این صورت می‌باشد که بذرها را روی زمین پاشید و با کمی خاک روی آن را پوشاند. خاک باید تا زمان جوانه‌زني مرطوب نگه داشته شود. بذرها معمولا طي ۳الی ۱۰روز جوانه مي‌زنند. بهتر است از بذرهاي تیمار شده با قارچکش استفاده شود اما اگر بذرهاي بدون قارچکش باشد، می‌توان با قارچکش مناسبي آغشته شوند تا مشکل بیماري‌هاي قارچي بعد از کاشت پیش نیاید. بهترین فاصله کشت بین 2 تا 5 سانتی‌متر می‌باشد.

روش دوم کشت روکولا:

در این روش زمین و یا باغچه به صورت ردیفی، که در این روش ردیف‌هایی به فاصله‌ی ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر در نظر گرفته می‌شود و بذرها را با فواصل ۳ تا ۵ سانتی‌متر از هم می‌کارند. بهترین دمای مطلوب جوانه‌زنی برای این بذر ۱۸ تا ۲۵ درجه است.

شرایط کشت:

روکولا محصول فصل خنک است. در زمستان بهترین رشد را دارد و دمای بالا باعث گلدهی آن می‌شود و برگ‌ها بیش از حد تلخ می‌شوند. خاک مناسب برای روکولا نسبتاً سبک (شنی، ماسه‌ای، لومی) با زهکشی مناسب و اسیدیته خاک بین 6 تا 8 را می‌پسندد. گیاه روکولا در آفتاب کامل و در خاکی غنی خوب رشد می‌کند. گیاهان می‌توانند سایه آفتاب را، به ویژه در دمای کمی بالا تحمل کنند.

آبیاری:

آبیاری و مدیریت آبیاری مسئله مهمی در کشاورزی است. برای تعیین زمان و میزان آبیاری محصولات زراعی، نیازمند بررسی رابطه بین اجزاي سيستم زراعي می‌باشد. روکولا برای رشد مطلوب به یک منبع آب یکنواخت نیاز دارد. تعداد آبیاری طی فصل کشت بدین نحو که خاک‌های سبک‌تر به تعداد آبیاری بیشتری نیاز دارند، اما در هر آبیاری، آب کمتری استفاده می‌شود.

کوددهی:

روکولا جزء سبزی‌های برگی است و کوددهی با نیتروژن از اهمیت بسیاری برخوردار است. نیتروژن به عنوان جزء تشکیل‌دهنده ترکیبات حیاتی همچون اسیدهای آمینه، پروتئین‌ها، بازهای نیتروژن‌دار، آنزیم‌ها و عوامل انتقال انرژی مانند ADP و ATP و کلروفیل عملکردی ساختمانی در گیاهان دارد. روکولا چون یک سبزی برگی است بنابراین پتانسیل ذخیره نیترات در دمبرگ را دارا است و باید این مسئله را مد نظر قرار دهیم و کودهای نیتروژنه با احتیاط مصرف کنیم. در یک آزمایش نشان داده است که استفاده از کود نیتروژن به‌طور قابل توجهی رشد گیاه روکولا را تحت تأثیر قرار داده به نحوی که افزایش کود نیتروژن باعث افزایش میزان توده خشک شاخه‌ها، تعداد برگ‌ها و افزایش سطح برگی شد.

برداشت محصول:

برداشت با دست انجام می‌شود و همانند اسفناج می‌باشد. دسته‌هاي برگي بايد تميز و بدون خاك و گل بسته‌بندي شود. اگر بسته‌بندي و عرضه محصول به تأخير بيافتد، برگ‌ها شروع به زردشدن مي‌كنند و طعم و رنگ آن‌ها تغيير مي‌كند. برش مداوم باعث برگ‌های جوان تولید بیشتر برگ را تحریک می‌کند. بهتر است برای ادامه رشد و برداشت مجدد رأس رویشی گیاه یا مرکز گیاه آسیب نبیند و برداشت باید سربرداری شود. بهترین زمان برداشت محصول در عصر هنگام پس از کاهش شدت گرمی هوا است. چیدن سبزی‌ها در هنگام ظهر و تابش آفتاب موجب پژمردگی آن‌ها می‌شود. پس از چیدن، بهتر است به نحوی رطوبت روی برگ‌ها حذف شود که این کار می‌تواند با قراردادن برگ‌ها روی حوله‌های کاغذی یا پهن‌کردن آن‌ها در محیط خشک بدون پلاسیده شدن آن‌ها انجام شود و سپس درون کیسه‌های نایلونی قرار گیرند. البته باید دقت داشت که برخی از عطر و طعم‌ها ممکن است بعد از 5-6 روز از بین بروند.

خواص روکولا:

این گیاه سرشار از ویتامین‌های مختلف، مواد معدنی و آنتی اکسیدان است. از جمله مواد معدنی موجود در این گیاه می‌توان به کلسیم، پتاسیم، فسفر، منیزیم و سدیم انواع ویتامین B، فولیک اسید، ویتامین K، ویتامین E، ویتامین A، ویتامین C و… به فراوانی اشاره کرد.

این گیاه نقش مهمی را برای درمان های بیماری‌های سرطان، پوکی استخوان، دیابت، افزایش سوخت و ساز بدن، تقویت دید چشم، کاهش وزن، تقویت سیستم ایمنی بدن ایفا می‌کند.

ارزش اقتصادی روکولا:

در کشت‌های گلخانه‌ای متوسط، عملکرد این سبزی 20 تن در هکتار برگ است. با مدیریت بهتر کاشت این سبزی در گلخانه‌های هوشمند با کنترل اقلیم هوشمند می‌توان عملکرد بالاتری را انتظار داشت.

ارقام زراعی:

• آسترو (Astro)
• گاردن تانگی (Tangy Garden)
• اژدهای سرخ (Dragon Red)
• شاهی ایتالیایی (Cress Italian)
• راکتی (Rocket)
• سلواتیکا (Selvatica)
• دیرگلده (Bolt slow)
• وسابی (Wesabi)
• راکتی وحشی (Rooket wild)