تولید خیار به روش هیدروپونیک و فضای باز

 

گیاه‌شناسی:

خیار با نام علمی Cucumis sativus گیاهی گلدار، علفی و به رنگ سبز روشن و خزنده از خانواده کدوئیان است. دارای پوستی نازک به همراه کرک‌های زیر است. ریشه‌ها اغلب سطحی و دارای ساقه‌ای منشعب است. بوته‌ها تا 6 متر هم می‌توانند رشد کنند. خیار  بدون بذر پارتنوکارپ است.

از نظر تولید گلخانه‌ای، خیار بعد از گوجه‌فرنگی در رتبه دوم قرار دارد. محیط کشتی مشابه گوجه‌فرنگی دارد. می‌توان از محیط کشت پرلیت در کیسه‌های 18/0 متر مکعب و یا مکعب‌های کوچک پشم سنگ که بر روی قالب‌های طولی پشم‌ سنگ قرار می‌گیرند، استفاده نمود.

ارقام خیار را می‌توان بر اساس محیط کشت انتخاب نمود. کشت خیار گلخانه‌ای و فضای باز که هرکدام رقم مخصوص به خود را دارد.  ارقام خیار فضای باز که برخی به آن‌ها خیار زمینی نیز می‌گویند؛ به دو صورت کشت مستقیم و نشاء انجام می‌شود. اما کشت ارقام خیار گلخانه‌ای  فقط به صورت نشاء و سپس انتقال به زمین اصلی صورت می‌گیرد.

خیار پارتنوکارپ چیست؟

خیار گیاهی از خانواده کدوئیان است. یکی از خصوصات این خانواده وجود گل‌های نر و ماده به صورت مجزا روی بوته‌ها است. پارتنوکارپ (parthenocarpy) اصطلاحی است که در مورد ارقام خیار به کار برده می‌شود؛ که به معنای ماده بودن تمام گل‌ها یا اغلب آن‌ها در بوته و تبدیل شدن تمام آن‌ها به میوه، بدون نیاز به گرده‌افشانی است که  سبب افرایش باردهی و بالا رفتن تناژ محصول شده است.

شرایط مناسب برای کشت بذر خیار:

بهترین دمای جوانه‌زنی بذر خیار دمای 18 تا 25 درجه سانتی‌گراد است. تشکیل میوه در خیار به نوع مدیریت آبیاری و تغذیه‌ای و شرایط مساعد آب و هوایی منطقه تحت کشت نیز بستگی دارد. عدم تغذیه مناسب و کمبود ریز مغذی‌ها و اختلاف دمای شب و روز در تولید گل نر و تولید میوه موثر است.

بهترین کشور‌های تولید‌کننده بذر خیار خارجی:

بذرهای خیار معمولاً بذرهای هیبرید هستند که در کشورهای خارجی مانند هلند، آمریکا، سوئیس، فرانسه و … تولید شده است.

بهترین رقم خیار گلخانه‌ای:

ارقام خیار گلخانه‌ای به سه دسته کم‌گل، میان‌گل و پُرگل تقسیم می‌شوند. ارقام مناسب فصل پاییز و زمستان کم‌گل به نور کمتری جهت رشد و باردهی نیاز دارد. ارقام پُرگل به دلیل نیاز نوری و دمایی بالا مناسب کشت در بهار و تابستان بوده و ارقام میان‌گل قابلیت کشت در همه فصول را دارد. ارقام خیار گلخانه‌ای میان‌گل جهت کشت در تمام فصول در مناطق مختلف استفاده می‌شوند. ارقام بالستیک و ناژن از جمله بهترین ارقام خیار گلخانه‌ای میان‌گل به حساب می‌آیند.

رقم خیار گلخانه‌ای بالستیک:

خیار بالستیک رقمی پرمحصول و میان‌گل است. گل‌ها در این رقم پارتنوکارپ هستند. میوه‌ها بسیار بازارپسند، به رنگ سبز تیره، فرم قلمی و شیاردار با بافت متراکم می‌باشند. رقم هیبرید خیار بالستیک مقاومت بالایی نسبت به بیماری‌های قارچی (سفیدک پودری و دروغی)، ویروس لکه‌ای رگبرگ پاپایا PRSV و ویروس موزائیک زرد کدوئیان ZYMV  دارد. محصول این رقم زودرس می‌باشد و حدود 40 روز بعد از کشت قابل برداشت است. این رقم 30 تا 40 چین قابلیت برداشت داشته و تا آخرین چین کیفیت بالای خود را حفظ می‌کند. از دیگر خصوصیات این رقم رشد رویشی بالا است. باید در مصرف کودهایی مانند نیتروژن که سبب افزایش رشد رویشی می‌شود دقت نمایند. این رقم رشد بی رویه نداشته و نیاز به هرس و نیروی مضاعف کارگری ندارد.

رقم خیار گلخانه‌ای ناژن:

یکی از بهترین ارقام هیبرید و زودرس و مناسب کشت گلخانه رقم ناژن می‌باشد. خیار ناژن رقمی میان‌گل و جهت کشت در هر دو فصل بهاره و پاییزه است. از ویژگی‌های این رقم می‌توان به ماده بودن تمام گل‌ها (پارتنوکارپ)، میان‌گل بودن اشاره کرد.

این رقم دارای مقاومت نسبی به بیماری‌های سفیدک پودری، ویروس موزائیک خیار و ویروس زردی آوندی خیار بوده و همچنین متحمل به شرایط نامساعد محیطی و متحمل به گرما می‌باشد. بهترین دما جهت جوانه‌زنی بذر دمای 18 تا 25 درجه سانتی‌گراد است. محصول حدود 45 روز بعد از انتقال نشاء به زمین اصلی قابل برداشت می‌باشد. خیار ناژن تا 20 چین قابل برداشت است.

رقم خیار بوته‌ای پر بار:

بوته‌های خیار به صورت رونده با شاخه‌های فرعی محدود رشد می‌کنند. در ارقام فضای باز، بوته‌ها روی زمین رشد میکند اما در ارقام گلخانه‌ای آن‌ها را با طناب بسته و بوته‌ها به صورت عمودی رشد می‌کنند. واریته‌های پارتنوکارپ و نیمه پارتنوکارپ از جمله خیارهای پربار هستند که به دلیل باردهی بسیار بالا جزء پرطرفدارترین محصولات‌اند. ارقام خیارهای فضای باز دلتا، بومبای، ممتاز و سارا و همچنین خیارهای گلخانه‌ای بالستیک، ناژن و اسپینو از نوع پارتنوکارپ و بسیار پربار هستند.

رقم خیار پاییزه:

انتخاب مناسب ارقام خیار برای فصل پاییز، باتوجه به پرگل یا کم گل بودن انجام می‌شود. در فصل تابستان و اواخر بهار که طول روز بلند است، ارقام پرگل کشت می‌شوند. از طرفی، ارقام میان گل را می‌توان در فصل بهار، تابستان و پاییز کشت کرد. همچنین ارقام تک گل معمولا در فصل سرد سال کشت می‌شوند. ارقام تک گل که برای کشت زمستانه مناسب هستند قابلیت کشت در پاییز و بهار را هم دارند.

بهترین رقم خیار فضای باز:

ارقام خیار بوته‌ای پربار در فضای باز، بر حسباب و هوای منطقه و فصل کشت انتخاب میکنیم.

رقم خیار فضای باز 2N نادا

رقم خیار 2N NADAاز شرکت سمینیس آمریکا رقمی پر محصول و  زودرس با دوره طولانی مدت برداشت محصول می‌باشد. این رقم خیار دارای بوته‌های بسیار قوی با میوه‌های قلمی کوچک به طول 8 تا 10 سانتی‌متر بوده است. خیار 2N دارای مقاومت نسبی در برابر بیماری‌های قارچی می‌باشد.‌ این رقم خیار برای خیارشور بهترین انتخاب می‌باشد. به دلیل سایز کوچک، سفت و تلخی ملایم انتهای میوه خیار 2N برای تولید خیار شور با کیفیت استفاده می‌شود که سبب ماندگاری بالای خیارشور می‌شود.

بذر خیار فضای باز ویکتور

ارقام خیار ویکتور از کمپانی سمینیس آمریکا که با بوته‌ای قوی و بسیار پر محصول می‌باشد. میوه این رقم قلمی و بدون شیار با بافت متراکم و طعم و کیفیت بسیار عالی در برابر بیماری‌های ویروسی و قارچی و به گرمای هوا مقاوم بوده و  در همه مناطق ایران کشت می‌شود. مزیت دیگر این بذر می‌توان به تبدیل شدن اکثر گل‌ها به میوه گفته شود. این رقم رطوبت پسند است و میزان تشکیل میوه و کیفیت و طعم در خیار ویکتور به نوع مدیریت آبیاری و تغذیه‌ای و شرایط مساعد آب و هوایی منطقه تحت کشت نیز بستگی دارد.

رقم خیار فضای باز امپراطور

ارقام خیار امپراطور از شرکت سمینیس آمریکا، بوته بسیار قوی و پربار زودرس و با دوره برداشت طولانی مدت می‌باشد. خیار این ارقام قلمی، شیاردار با بافت بسیار متراکم و به رنگ سبز تیره است. این رقم مقاومت خیلی بالایی نسبت به بیماری‌‌های ویروس موزائیک خیار (CMV)، ویروس زردی بین رگبرگی (CVYV)، ویروس موزائیک هندوانه، ویروس لکه حلقوی پاپایا (PRSV)، سفیدک دروغی و سفیدک سطحی دارد. اغلب گل‌ها در رقم امپراطور ماده هستند.

 

رقم خیار فضای باز سوپردومینوس

رقم خیار سوپردومینوس از شرکت سمینیس آمریکا با بوته بسیار قوی و بسیار پر بار، محصول میان‌رس با طول میوه 12 تا 15 سانتی‌متر می‌باشد. این رقم خیار قابلیت کشت در تمامی فصول سال را دارد. این رقم دارای مقاومت بالا نسبت به گرما و بیماری موزائیک خیار (CMV)، ویروس زردی بین رگبرگی (CVYV)، سفیدک دروغی و سفیدک سطحی می‌‍‌باشد.

رقم خیار فضای باز اورکا

ارقام خیار اورکا رقمی زودرس، پرمحصول با دوره برداشت طولانی مدت است که بوته بسیار قوی دارد. این رقم تولید شرکت کلوز فرانسه است. رنگ میوه سبز تیره طول میوه آن 17 تا 20 سانتی‌متر می‌باشد. قابلیت کشت در تمامی مدت فصل سال را دارد و دارای مقاومت بسیار بالایی در برابر بیماری‌های ویروسی و قارچی میباشد و همچنین تحمل بسیار زیاد به شرایط نامساعد محیطی دارد. برداشت محصول بعداز40 تا50 روز بعداز کشت و انتقال نشاء میباشد.

رقم خیار فضای باز ممتاز

رقم خیار ممتاز از شرکت یوکسل ترکیه، بسیار زودرس، مناسب کشت در فصل اصلیو پارتنوکارپ است. میوه به رنگ سبز درخشان و تیره و به طول 16 تا 18 سانتی‌متر میباشد. این محصول دارای بوته‌ای قوی و مقاوم در برابر بیماری‌های ویروسی و قارچی می‌باشد. این رقم ماده است و تمام گل‌ها (پارتنوکارپ) می باشد. عده‌ای خیار ممتاز را با نام خیار نِفِر یا نیفر می‌شناسند.

رقم خیار فضای باز سارا

رقم خیار سارا از شرکت الماس بذر ترکیه، زودرس، پارتنوکارپ (تمام گل‌ها ماده) و مناسب کشت در فصل اصلی می باشد. میوه به رنگ سبز براق وتیره و به طول 16 تا 18 سانتی‌متر است. این رقم دارای بوته‌ای قوی و دارای مقاومت در برابر بیماری‌های ویروسی و قارچی می‌باشد.

گلخانه هیدروپونیک خیار:

همانطور که میدانیم در کشت هیدروپونیک نیاز به خاک نمی‌باشد. هیدروپونیک ریشه های گیاه خیار در محیط بسته داخل یک محلول غذایی قرار داده میشود. ریشه ها با تغذیه از این محلول مواد مغذی مورد نیاز برای رشد و تشکیل میوه خیار را دریافت میکنند. مصرف آب در کشت هیدروپونیک در مقایسه با کشت خاکی بسیارناچیز میباشد.

خیار یکی از مهمترین محصولات گلخانه ای می باشد و از نظر تولید گلخانه ای این محصول در رده دوم بعد از گوجه فرنگی قرار دارد.

میزان برداشت خیار در گلخانه های هیدروپونیک:

در کشت هیدروپونیک خیار به دلیل کنترل راحت تر آفت ها و درصد پایین بیماری ها کمتر از سموم استفاده میشود به همین دلیل محصول نهایی بازار پسند بوده و با قیمت بیشتری به روش میرود.

نور:

در طول شبانه روز خیار هیدروپونیک حداکثر ساعت نور دریافتی  16 ساعت میباشد. شدت نور 1000 هزار لوکس برای بوته خیار ایده آل است و نباید شدیدتر از این میزان باشد.

دما و رطوبت لازم:

خیار در دمای بین 24 الی 29 درجه رشد میکند و گیاهی گرما دوست است. اما آستانه تحمل این سبزی در برابر گرما، دمای 38 درجه می باشد. در طول شب دمای گلخانه نباید به زیر 19 درجه کاهش پیدا کند. دمای مطلوب برای جوانه زنی بذرها، 28 الی 29 درجه سانتیگراد میباشد.

بعداز جوانه زنی دما را به 25 درجه کاهش دهید. گرمای مورد نیاز در گلخانه هیدروپونیک باید بطور کامل تمیز و پاک و فاقد هر نوع آلایندگی باشد. بنابراین برای گرمایش گلخانه هیدروپونیک اجبارا باید از کوره هوای گرم استفاده شود.

همچنین در گلخانه تجاری هیدروپونیک استفاده از هواکش بزرگ مخصوص گلخانه برای تأمین هوای تازه و رساندن دی اکسیدکربن به گیاه ضروری است. تعداد فن ها با توجه به سازه و فضای گلخانه مشخص می‌شود. علاوه بر هواکش ها نصب فن سیرکوله نیز برای گردش هوا در داخل گلخانه لازم خواهد بود.

نحوه تهیه محلول تغذیه و آبیاری ریشه ها:

pH مناسب برای محلول غذایی خیار برابر با 5.7 میباشد. در چنین محلولی مقادیر نیتروژن، فسفر و پتاسیم باید درست تنظیم شوند. کود npk 4-1-6 برای تهیه محلول غذایی خیار هیدروپونیک مناسب خواهد بود.

البته برنامه کوددهی خیار هیدروپونیک در فصل های مختلف نیز با هم فرق دارد. چرا که در کشت پائیزه به دلیل کوتاه شدن طول روز و کمبود نور طبیعی، محصول به مراقبت بیشتری نیاز پیدا میکند.

برای تهیه محلول غذایی باید از تانک یا همان منبع آب استفاده کنید. سطح مواد غذایی موجود در محلول باید کنترل شوند و در صورت کاهش این مواد، باید به مقدار مناسب از آنها به محلول اضافه کرد. ریشه ها بصورت دائمی باید در داخل محلول قرار گیرند و اگر سیکل چرخش محلول در جایی از این سیستم متوقف شود، ریشه ها خشک شده، آنگاه بوته نیز خشک خواهد شد.

برداشت:

زمانیکه خیار تشکیل می‌شود تقریبا 10 الی 14 روز بعد از آن میوه بالغ قابل برداشت خواهد بود. با شروع زمان رسیدن میوه هر 1 الی 3 روز یکبار برای برداشت خیارهای رسیده اقدام میشود. در زمان برداشت از هر گیاه میتوان 20 الی 40 میوه برداشت کرد.

خیارهای برداشت شده بهتر است که در دمای 10 الی 13 درجه با رطوبت 90 الی 95 درصد نگهداری شوند. در این شرایط محصول تا 14 روز نیز قابل نگهداری خواهد بود. با توجه به پوست نازک خیارهای تازه رسیده، محصول سریع میتواند آب از دست بدهد و آن تُردی اولیه را نداشته باشد. گلخانه داران میتوانند با پوشش وکیوم میوه را کامل بپوشانند تا میوه اب از دست ندهد.

NFT این روش کشت برای خیار توصیه نمیشود.

سیستم‌های کشت دیگری را برای خیار مانند سیستم آبراهه‌ای (کانالی)، کشت درکیسه‌های پیت، خاک اره و بسته‌های کاه وجود دارد. خیار در دمای نسبتاً بالای هوا رطوبت و شدت نور بالا در صورت فراهم بودن آب و عناصر غذایی به خوبی رشد می‌کند.

خیاردرجه حرارتی 38 درجه تحمل می‌کند. بذر خیار ارزش قیمتی بالایی دارد. بعد کاشت بذرها طی 2تا3 روز جوانه می‌زند. دمای جوانه زنی 28.8 می‌باشد. بعداز جوانه‌زنی دمای 25 درجه برای رشد نیاز داریم. خیار به آب بالایی نیاز دارد.ایجاد حالت نیمه سایه در شرایط آب‌ و‌ هوایی گرم یا در اواسط تابستان، برای این محصول الزامی است.

انواع روش‌های کاشت خیار به روش هیدروپونیک

1. سیستم کشت در پیت و ورمی کولیت
2. گلدان‌های پیت
3. گلدان‌های پیت هررو
4. سیستم کشت خاک اره
5. سیستم کشت در پشم‌سنگ
6. سیستم کشت پرلیت
7. سیستم کشت ورمی کولیت
8. سیستم کشت شن و ماسه
9. سیستم کشت NFT
10. سیستم مواد پلاستیکی ترکیبی
11. سیستم کشت تکه‌های فشرده شده
12. سیستم کشت پامیس

مقادیر EC در مراحل مختلف رشد و تولید محصول:

• در مرحله استقرار بوته‌ها: 2 میکروزیمنس
• از هنگام حدود یک متر شدن بوته‌ها تا زمان 4-3 هفته پس از اولین برداشت: 2/5 میکروزیمنس
• بین 3 تا 7 هفته از اولین برداشت: 2 میکروزیمنس
• پس از گذشت بیش از 7 هفته از اولین برداشت: 1/7 میکروزیمنس
• افزایش EC به میزان 3 میکروزیمنس باعث کاهش میزان محصول می‌گردد.

توجه: مقادیر کلر و سدیم باید در حداقل ممکن نگه داشته شود.

سیستم کشت در NFT

سیستم کشت در NFT قادر است نتایج عالی داشته باشد.

کشت بذور خیار در هیدروپونیک:

• بذور خیار را می‌توان در ماسه یا پشم‌سنگ خزانه کرده و پس از سبز شدن، نشاء های 2 تا 3 برگه را به ردیف‌های اصلی انتقال داد.
• با شروع زمان رسیدن و بزرگ شدن میوه‌ها، می‌توان هر 1 الی 3 روز یکبار اقدام به برداشت محصول نمود.

خصوصیات اجزاء مخلوط در پیت و ورمی کولیت:

مواد تشکیل‌دهنده	مقدار به حجم و گرم
پیت	M35/0
ورمی کولیت	M35/0
کربنات کلسیم	gr 5900
سوپرفسفات 20%	gr 1200
نیترات پتاسیم	gr 9000
سولفات پتاسیم	gr 300
کلات آهن 10%	gr 35
دیگر عناصر کم‌مصرف	gr 110

خصوصیات اجزاء مخلوط در گلدان پیتی:

مواد تشکیل‌دهنده	غلظت برچسب (PPM)
ازت	30-80
فسفر	20-50
پتاسیم	140-400
کلسیم	140-200
منیزیم	25-35
pH	5/5-6/5
EC	µs / cm 1000-2500

سیستم کشت شن و ماسه:

• قطر قطعات در این سیستم بین mm2-0.5 متغیر است.